Voor Madeira zijn een aantal druivensoorten toegestaan: Sercial, Verdelho, Boal, Malvasia, Terrantez, Bastardo, Moscatel, Listrão en Tinta Negra Mole. Sommige hiervan zijn zo goed als uitgestorven op het eiland zelf, zoals de Terrantez, Bastardo en Moscatel. Wel zijn er nog oude tot zeer oude jaargangen wijn van deze druiven te koop, onder andere de Terrantez 1795. Op Madeira worden voorzichtige pogingen gedaan de Terrantez weer in te voeren.
Afgelopen week proefde ik bij de Brabantse Wijnsociëteit een Terrantez 1977 van Pereira de Oliveiras, gebotteld in 2002. Een zeer rijke en complexe wijn, 20% alcohol, kleur van teakhout, met een uitstekende zoet-zuur balans. Naar aanleiding van dergelijke wijnen ga je je afvragen waarom een madeira over het algemeen als ‘zoet’ ervaren wordt, want eigenlijk is er geen restsuiker in te ontdekken. Wat maakt het dan dat wij veel madeira’s als zoet ervaren? Voor een deel is dat de alcohol, denk ik. Maar dat kan niet alles verklaren. We kwamen er niet helemaal uit die avond.
Dezelfde avond werden we ook getrakteerd op een Moscatel Reserva Velha van Arthur de Barros e Sousa, Lda (ABSL). Deze Reserva Velha was samengesteld uit wijnen van 30 tot 40 jaar oud. De wijn had een prachtige bleekroze kleur, was zoet geparfumeerd en werd als de zoetste van de avond ervaren. Naast toch wat notige aroma’s meende ik ook de geur van bosaardbeien te ontdekken. Dit was in alle opzichten een unieke wijn: uniek vanwege de druivensoort (Moscatel de Alexandria), vanwege de vervaardigingsmethode (canteiro) en vanwege de makers (de broeders Olim van ABSL, de kleinste firma op het eiland). ‘Canteiro’ staat in tegenstelling tot ‘estufa’: de meeste madeira’s worden tegenwoordig gemaakt door ze in een container te plaatsen waarin een pijpleiding ze verhit tot ongeveer 50° Celsius (estufa). Bij canteiro worden de wijnen (meestal de betere, de vintages) in een houten vat gedaan en aan de zon blootgesteld. Bij deze vorm van madeira vervaardigen treedt minder caramellisering (verbranden van suikers) op, waardoor de wijnen frisser en fruitiger blijven.
Voor mij heeft zo’n moscatel nog een extra aantrekkingskracht: ook in de middeleeuwen werden moscatels gedronken, meestal afkomstig uit zuidelijke streken als Spanje of Italië. Mogelijk dat die middeleeuwse wijnen gemaakt waren van dezelfde Moscatel de Alexandria als waar de madeira van gemaakt is. De druif maakt deel uit van de grote muskaatfamilie waar ook de Muscat blanc à petits grains (Beaumes-de-Venise) en de Muskat ottonel (Elzas) toe behoren. Misschien heb ik met de Reserva Velha wel geproefd hoe een wijn uit rond 1500 smaakte! (Met die aantekening dat ze rond 1500 nog niet versterkt waren: het distilleren van alcohol was toen nog niet uitgevonden.)
Overigens is het ook heel goed mogelijk dat één van de twee gewone wijnen van de muskaatdruif die we die avond proefden betere papieren heeft om zijn middeleeuwse voorganger te benaderen: Mountain Wine 2003 uit Málaga en een Moscato Passito di Pantelleria 2000. Om te kijken of het druivenras herkenbaar was in de madeira had Hans Lodewijkx ons bij sommige flessen madeira vergelijkingsmateriaal geboden. Bij de moscatels kwam dit karakter van de druif inderdaad heel sterk naar voren in de madeira. Helaas kwamen de beide unieke gewone muskaatwijnen niet echt meer goed tot hun recht na het versterkte geweld van de madeira’s. Hieronder de notities die ik nog wel kon noteren, in afwachting van het vinden van nog een paar flesjes van deze heerlijke wijnen.
Moscato Passito di Pantelleria 2000, Salvatore Murano
Uitgeperste rozijnen en vijgen, achteraan pas wat zuur, 15% alcohol
Pantelleria is een eilandje zuidelijk van Sicilië. Murano schijnt een beroemdheid te zijn, maar als je zijn naam bij Google intikt samen met Passito krijg je alleen Italiaanse sites. Volgens een van de leden van de Brabantse Wijnsociëteit is de Passito van Pantelleria echter zeer bekend en al heel oud. Een wijn om meer van te proeven en meer over te lezen! Gemaakt van de Muskat de Alexandria.
Bij een passito worden de druiven op matten te drogen gelegd, om zo meer suiker in de vrucht over te houden. Het sap (water) verdampt, de suikers blijven achter. Als de druiven na het droogproces geperst worden, komt er een heel stroperige most vrij, die maar met veel moeite aan het fermenteren slaat.
Mountain Wine 2003, La Compania de Vinos Telmo Rodriquez, Málaga
Geur van petrol, muskaat, sap van perziken in blik, 13% alcohol
Telmo Rodriguez is één van Spanjes top-wijnmakers. In Málaga maakt hij onder andere ‘bergwijn’ van de Muskat/Moscatel de Alexandria, een historische wijn die in de 21ste eeuw weer nieuw leven is ingeblazen.
Met deze vergelijkingen werd ons op dinsdagavond een prachtig kijkje geboden op een aantal ‘historische’ wijnen. Wijnen waar ik ook nog niet van gehoord had. Dankzij de proefavond in Tilburg en door het onderzoek voor dit blogje heb ik dan ook weer heel wat bijgeleerd op wijngebied.
Volgende keer meer over nog een historische druivensoort, de malvasia.
