• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
  • Home
  • Wat is Wijnkronieken?
    • Historisch onderzoek
    • Tekst & redactie
    • Proeverijen en lezingen
  • Blog
  • Publicaties
  • Contact
  • Blogcategorieën
    • Wijngeschiedenis
    • Nederlandse wijn
    • Wijn en wandelen
    • Proeven
    • Rare druiven
    • Wijn & eten
    • Nieuws
    • Meer dan wijn
    • Beleven
    • Food
    • Wijnmaken en wijngaard
    • En verder….
  • Downloads

Wijnkronieken

Wijn, wijngeschiedenis en wijncultuur

  • Wijngeschiedenis
  • Nederlandse wijn
  • Wijn en wandelen
  • Proeven
  • Rare druiven
  • Wijn & Eten
  • Nieuws

Trek: over eten (en drinken) onderweg in een nieuw boek van Charlotte Kleyn

24 april 2021 door Mariëlla Beukers

Ooit adviseerde ik een kennis die een roman had geschreven om een bepaalde passage te veranderen. Die kennis had een van zijn middeleeuwse hoofdpersonages naar de kelder laten afdalen om daar een fles wijn uit het rek te halen. Middeleeuwers hadden echter geen rekken met wijn in de kelder, maar vaten. Uit die vaten tapten zij dan een kannetje voor het gebruik die dag. De glazen fles zoals wij die kennen komt pas op in de 17e eeuw.

Maar wat een verrassing toen ik vorig jaar rekeningen ging doorspitten van de Hollandse graven en Gelderse hertogen, uit het laatste kwart van de veertiende eeuw. Daarin kwam ik op diverse plekken wijn in flessen tegen, die ook nog eens meegenomen werden aan boord van een schip. Had ik het dan fout gehad, met dat advies, schoot er door mijn hoofd. Het duurde even voor ik doorhad dat dit mogelijk geen glazen flessen waren: er was namelijk ook sprake van leren riempjes aan die flessen. En toen viel het kwartje: het ging hier om veldflessen! De middeleeuwse edelen en hun dames namen de wijn voor onderweg mee in een veldfles! Waarschijnlijk waren dit ronde containers van metaal of aardewerk met een omhulsel van leer, mee te nemen aan een leren draagband.

Een pelgrim met een veldfles op zijn rug, afbeelding uit ca. 1550, Rijksmuseum.

Pelgrims en stoomschepen

Een leuke vondst, en eentje die door afbeeldingen ondersteund kan worden. Pelgrims naar Santiago de Compostella zijn bijvoorbeeld ook vaak afgebeeld met zo’n veldfles op de rug of aan de gordel. Zie pagina 21 in het erg leuke boek dat culinair historica Charlotte Kleyn onlangs publiceerde: Trek. Eten onderweg – toen en nu. Net als uit mijn flessenvondst bleek uit het boek van Kleyn dat mensen onderweg net even op een andere manier eten en drinken dan thuis, en daarbij andere voorwerpen gebruiken. Denk aan het bestek en de bordjes in het vliegtuig, of de kookstelletjes voor de tent, voorwerpen die in de laatste twee hoofdstukken van Trek inderdaad aan bod komen. Of denk aan het glaswerk dat speciaal voor de stoomschepen van de Holland-Americalijn werd ontworpen. Een paar jaar geleden te zien in het Glasmuseum in Leerdam.

Gedekte tafel aan boord van de Holland-America Lijn, zoals te zien geweest in het Glasmuseum Leerdam. Foto Mariëlla Beukers

Charlotte Kleyn werkt als conservator van de Gastronomische collecties bij het Allard Pierson (UvA). Maar al voordat ze die functie kreeg, startte ze haar onderzoek naar eten op reis. Ze dook informatie op uit de ‘eigen’ collectie, maar ook uit minder bekende archieven en musea. Die informatie kwam terecht in smakelijke verhalen over onder andere scheepsbeschuit, voedselrantsoenen van soldaten, overdadige diners op stoomschepen en eenpansgerechten bij de padvinderij. En over mieren in de picknickmand, koosjere gerechten op reis en schommelende soep in de trein.

Wijn op reis

Tinnen pelgrimsfles uit de 15e eeuw, met wijn er nog in!

Uiteraard las ik Trek met mijn ‘drank’-bril op. Wat was er te lezen en te leren over drank op reis in voorbije eeuwen? Gelukkig nog best een boel. Dat een pelgrim werd geacht met mate wijn te drinken, bijvoorbeeld. Het middeleeuwse Boek van Sint Jacobus (verplichtte kost voor de Santiago-ganger) meldt dat wijn met water moet worden aangelengd, om dronkenschap te voorkomen. Pelgrims richting Jeruzalem, waar weinig wijn te krijgen was, sloegen vaak wijn in in Italië, de laatste christelijke plek die ze aandeden voor hun aankomst in het Heilige Land, waar moslims de baas waren.

Van een heel andere orde was de drankvoorziening aan boord van luxe treinen. Aan boord van de Oriënt-Express kon de reiziger in 1888 kiezen uit een welvoorziene wijnkaart. Er waren echter wel klachten over het feit dat door al dat heen en weer geschud de kwaliteit van de wijn snel achteruitging. (Meer over wijn in de trein lees je hier.) Wijn aan boord van een vliegtuig biedt weer heel andere uitdagingen: de selectie daarvan gaat uit van krachtige, aromatische wijnen, aangezien onderzoek en ervaring leren dat je aan boord tot 30% minder proeft door de lagere luchtdruk en lagere luchtvochtigheid. In de goeie ouwe tijd – nog niet zo lang geleden – ging vliegen gepaard met veel alcohol. Stewardessen kwamen langs met trolleys vol wijn en sterke drank, iets dat nu letterlijk ‘geschiedenis’ is. Kleyn vertelt dat KLM-stewardessen in de jaren vijftig zelfs een toolkit hadden waarin een citroenpers, cocktailshaker, barlepel en kurkentrekker zaten.

Dineren met wijn in de Oriënt-Express, 1896. Collectie Arjan den Boer, Utrecht

Recepten

Trek bevat naast 12 thematische hoofdstukken ook ruim vijftig recepten geïnspireerd op het verleden, maar aangepast aan nu. Voornamelijk hapjes en vast voedsel, maar ook een antischeurbuikcoctail met gember en arak bijvoorbeeld, of heerlijke oosterse siropen. Deze laatste zijn geïnspireerd op een vermelding door de Joods-Italiaanse reiziger Meshullam ben Menahem die in 1481 in Jeruzalem dadelsiroop kreeg voorgezet. Kleyn geeft vervolgens een aantal ‘sharbats’, dorstlessers met sneeuw of ijs en vruchten, suiker en specerijen, die al sinds de vroege middeleeuwen bekend waren. Van dat (Perzische) woord ‘sharbat’ komen onze woorden ‘siroop’ en ‘sorbet’.

Als afsluiting en lekker-makertje het een sharbat-recept, om zelf te maken. Ook heerlijk in de eigen achtertuin!

Sharbat met komkommer, azijn en munt

Doe 5 eetlepels suiker met 5 eetlepels water in een pannetje en breng aan de kook. Laat zachtjes pruttelen tot de suiker is opgelost. Draai het vuur uit, voeg 2 theelepels wittewijn-azijn en 2 takjes munt toe en laat de siroop helemaal afkoelen. Rasp 1 snackkomkommer of ½ gewone komkommer in sliertjes. Verwijder de munt uit de siroop en schenk 1 eetlepel siroop (of meer) in elk glas. Verdeel de komkommer over de glazen en roer goed. Vul aan met koud bruisend water en ijsblokjes en serveer direct.

Charlotte Kleyn, Trek. Eten onderweg – toen en nu, 208 p., ill., ISBN 978 90 38806402, prijs € 25,-

Categorie: Beleven, Wijngeschiedenis Tags: food history, wijnboeken, wijnflessen

Primaire Sidebar

Borreltijd! nu beschikbaar

Volg me op

  • Facebook
  • Instagram
  • Twitter

Zoeken

Culinaire en vineuze geschiedenis

  • Coquinaria Christiane Muusers pakt de culinaire geschiedenis op wetenschappelijke wijze aan.
  • Eet!verleden Historisch kookatelier van Manon Henzen, met verrukkelijke proeverijen én lekkere producten
  • Kookhistorie Marleen Willebrands publiceert regelmatig over de geschiedenis van ons eten
  • Spinazieakademie Blog van culinair historica Lizet Kruyff

Boeiende wijnsites

  • Anne-Wies.nl Nieuws, weetjes en verslagen uit de wijnwereld door Anne-Wies van Oosten
  • Bouillon Eten en drinken is cultuur! Een heerlijk magazine voor échte liefhebbers
  • Catavino Alles over wijn én food in Portugal en Spanje
  • Hubrecht Duijker Al 40 jaar schrijvend over wijn!
  • I Love Food & Wine Dagelijks een smakkelijk wijn-spijs combinatie en meer…
  • Jancis Robinson Hét digitale wijnmagazine voor de ware wijnliefhebber
  • Onno Kleyn De lekkerste schrijver van Nederland, over eten én wijn
  • Perswijn Nederlands degelijkste wijntijdschrift
  • Sherry Wines | Vinos de Jerez Alles over sherry, ook in het Nederlands
  • Swiss Fine Wine Kwaliteitswijnen en veel achtergrondinformatie over Zwitserse wijn
  • Tasty Tales Prachtige korte films van diverse Nederlandse wijngaarden (en meer!)
  • The Morning Claret Simon Woolf geldt als specialist van onder andere orange wines
  • Wijn van eigen bodem Hét boek voor liefhebbers van Nederlandse wijn
  • Wijn-blog Vinoloog Bart Oomen bespreekt de wijnen die hij drinkt.
  • Winebusiness Charlotte van Zummeren biedt nieuws voor de wineprofessional

Wijnreizen

  • BestWineRoutes Beschrijvingen van alle wijnhuizen in de wereld
  • Taste Georgia Culinaire tours in het oudste wijnland ter wereld
  • Vinaventura Culinaire wijnreizen, wandelen door de wijngaarden (ook in Nederland), proeverijen door vinoloog Els Groot
  • Winerist Informatieve site over heel veel wijnbestemmingen

Tags

Australië bordeaux Bourgogne Bubbels Cava champagne Duitsland DWCC Evenementen EWBC Frankrijk Griekenland Hongarije Italië Nederland Nederland en België Nieuw Zeeland Oostenrijk port Portugal rare druiven Recepten Restaurants Riesling Sherry Slovenië Social media Spanje USA Vinologenopleiding Vrouwen in de wijn Weektoppers wijnboeken Wijngerei wijngeschiedenis wijnhandels Wijnmomenten wijnnieuws Wijntoerisme Wijnverleden wijnwandelen Wine Blogging Wednesday Wine Chronicles zoete verleidingen Zwitserland

Footer

Contact

Mariëlla Beukers | Wijnkronieken | Schiermonnikoog 7 | 3524 AH Utrecht | 06-10621640 | KvK 302.71.041

Copyright © 2022 · wijnkronieken 20170718 op Genesis Framework · WordPress · Log in